Boekrecensie: Bommen op Jemen, een ooggetuigenverslag van een weinig begrepen oorlog

Bij uitgeverij Amsterdam University Press dachten ze waarschijnlijk: laten we de titel maar zo onomfloerst laten als mogelijk. Dus werd het: Bommen op Jemen. Met als ondertitel: een ooggetuigenverslag van een weinig begrepen oorlog. Het is geen goed boek, en toch een waardevol boek. Of eigenlijk: pamflet.

De titel vertelt waar het boek over gaat, over bommen die vallen op Jemen, en dan in bijzonder de bommen gedropt door de Saoedische vijand op en rond hoofdstad Sana’a. Als we het boek (203 p) uit hebben weten we inderdaad meer over die oorlog dan de spaarzame standaardberichten die er in Nederlandse pers over verschijnen.

Wat het boek geheimzinnig maakt is de ooggetuige: Sarah Rijziger, een Nederlandse vrouw (1970) wonende te Sana’a, kennelijk als archeoloog verzeild geraakt in Jemen, al twintig jaar geleden, vanwege de liefde. Daar gehuwd, later gescheiden en toch gebleven, met twee dochters.

Meer krijgen we niet te weten over Sarah Rijziger, helaas. Dat er uberhaupt nog een Nederlander aanwezig was in Jemen maakt al nieuwsgierig, laat staan wie Sarah is en waarom ze bijvoorbeeld niet naar huis ging toen het nog kon.

Rijziger4

Wat we wel in het boek lezen is dus dat ooggetuigenverslag. Maar eerst loodst Rijziger ons in twintig pagina’s door de geschiedenis van Jemen. Dat is in het geval van Jemen geen sinecure, toch weet Rijziger duidelijk te omschrijven wie bijvoorbeeld de zaydi’s zijn en waar die vandaan komen. Dat wordt vaak overgeslagen, maar is in Jemen van wezenlijk belang en draagt bij aan het begrip.

Het is jammer dat het niet wat bloemrijker gebeurt, met beschrijvingen van weer, land, mensen en parallelen. Jemen is voor de Nederlandse lezer zo ver van het bed dat het me handig lijkt vergelijkingen te trekken, bijvoorbeeld met Hoeksen en Kabeljouwen, of met katholieken en protestanten, want uiteindelijk zijn zelfs Jemenieten ook maar gewone mensen.

Ik mis ook een geografische schets, omdat de steile en hoekige geografie van Jemen nu juist zo bepalend is voor de manier waarop samenleving, economie, politiek en vooral ook architectuur zijn vormgegeven. Het maakt van Jemen een land zonder weerga, met woorden die er eigenlijk voor het opscheppen liggen. Nee, een literaire parel is dit boek helaas niet.

Rijziger3

Waar we wel beelden bij krijgen zijn de verslagen van de nachtelijke bommenregen op Sana’a tussen mei en oktober 2015, de eerste fase van een oorlog die intussen het derde jaar is ingegaan. We lezen hoe Sarah per auto -dan wil ik weten wat voor een auto-voor de Saoedische bommen rond haar huis vlucht naar het zuidelijke platteland, maar daar niet echt kan aarden.

Terug in Sana’a gaan Sarah en haar dochters her en der door de stad logeren. Hun eigen huis staat zo dicht bij een berg met daarin een kazerne verstopt dat het thuis niet lekker slaapt. Dat had aanleiding kunnen zijn voor een verhandeling over de verschillende legeronderdelen, die allemaal weer het belang van een andere machthebber dienen en van Jemen zo’n slangenkuil maken. Dan had Rijziger wezenlijker bijgedragen aan het begrip over deze vuile oorlog.

De logeerpartijen leiden wel tot een inkijkje in de veelsoortige Jemenitische gezinnen,  de gezagsverhoudingen die daar gelden en de gescheiden werelden van man en vrouw. Soms dringt het gevoel op dat Rijziger door haar unieke positie nog veel dichter bij de voor ons zo vreemde samenleving had kunnen komen, maar dat ze in al die twintig jaren vreemdeling is gebleven.

Veel bladzijden uit het boek lijken op de verhalen van onze vaders, moeders, opa’s en oma’s. Over overleven in schaarse oorlogstijden en in Rijzigers geval: over gas voor de keuken en benzine voor de auto, en hoe daar aan te komen. Rijziger staat er dagenlang, nachtenlang voor in rijen. Het is voor deze vrouw -alleen in een mannenwereld- allemaal niet erg eenvoudig. Dat maakt dan weer zo nieuwsgierig; hoe kwam je nu toch aan je man en hoe kwam je er weer af.

Rijziger1

Sarah is in elk geval geen hardcorefeministe. Dat lezen we in het verwijt aan de westerse pers, die te zeer op vrouwenrechten zou zijn gefocust. Je hoeft het leven van Jemenitische vrouwen niet als rechteloos te zien, omdat deze vrouwen het niet zo ervaren, omdat ze die invalshoek niet kennen. Een soortgelijke vergoelijkende passage schrijft Rijziger ook over kinderarbeid. Het zijn even merkwaardige als verfrissende passages. We kunnen concluderen dat Rijziger heel goed conservatieve waarden kan uitleggen. Serieus, dat kun je ook als pluspunt zien.

Waardevol vind ik de passages over de archeologische rijkdom van Jemen. Rijziger -een kennelijk autodidactisch archeoloog- gaat graag op zoek naar oudheden, veelal van pre-islamitische oorsprong. Dat ligt in Jemen minder gevoelig dan in buurland Saoedie-Arabië, dat daarom die oudheden graag meeneemt in hun bommencampagnes.

Musea, millennia oude ruïnes, zo ellendig veel sneuvelt er onder de bommentapijten van aartsvijand-voorheen vriend- Saoedie Arabië. Tranen wellen op in Rijzigers ogen telkens als er weer historisch erfgoed is gebombardeerd. Het is ook, zegt Rijziger en daar raakt ze een belangrijk en al te vaak genegeerd punt, omdat het angstige, jaloerse Saoedie-Arabë -ooit een vriend, nu de grote vijand- de rijkere en oudere geschiedenis en cultuur van Jemen wil nihileren.

Ik had er graag meer over willen lezen, over de archeologie en Rijzigers avonturen daaromheen. Het had vast een beter boek geworden dan dit boek, dat maar niet op gang komt. Dat langzaam verandert in een pamflet en besluit met een betoog over de legitimiteit van de oorlog. Waar Rijziger er opnieuw niet in slaagt voldoende afstand te nemen.  Misschien wel omdat er meegelezen wordt, er worden weinig kritische woorden gewijd aan de noordelijke machthebbers en hun duistere praktijken. Maar in Jemen is de vijand van mijn vijand mijn vriend, dus richt Rijziger haar pijlen slechts op Saoedie-Arabië en diens handlangers, waaronder ook de VN. Zelfs vaderland Nederland houdt geen schone handen.

Het boek is inmiddels vijftien maanden oud, de recensie is lang blijven liggen op voltooiing. Maar de eennalaatste zin geldt vrees ik nog onverkort: ‘Het zal vechten worden tot het einde.’

Bommen op Jemen,  een ooggetuigenverslag van een weinig begrepen oorlog
Sarah Rijziger
Amsterdam University Press 2016. 9789462981461

Lees ook een recensie van het Grote Midden-Oostenplatform en een (telefonisch) interview met Rijziger in dagblad Trouw

______________

Waardeer dit artikel!!

Bovenstaand stukje werd je gratis aangeboden. Als je dat waardeert en dat wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.

NB: Zonder kosten, elke cent komt in het journalistenbeursje
Naar doneren, veilig en in twee kliks. Thnx!

Eén gedachte over “Boekrecensie: Bommen op Jemen, een ooggetuigenverslag van een weinig begrepen oorlog”

  1. Wat goed dat je de recensie zo snel afgemaakt hebt! Heel leuk om te lezen, genuanceerd geschreven, met voldoende aandacht voor de positieve kanten van het boek. Ook interessant om te lezen waar je graag meer over had willen horen.

Geef een reactie