Hoe geplaagd Jemen ons kopje koffie kan redden

Jemen produceert vaak slecht nieuws. Jemen produceert ook al eeuwen unieke koffiebonen, uit koffiestruiken die recent genetisch zijn doorgelicht; zo uniek dat ze zelfs de door klimaatverandering bedreigde koffieteelt wereldwijd kunnen helpen redden van de ondergang.

فيمة-Top

فيمة (qima) is Arabisch voor top. Dat kun je op twee manieren uitleggen, zegt Qima-oprichter Faris Sheibani (34), Brit van Jemenitische komaf. Qima betekent letterlijk: top. In dit geval de toppen van de hoge, ruige bergen, waarmee Jemen ligt bezaaid. Maar vooral ook de topkwaliteit van de koffie die vele generaties koffieboeren daar al ruim zes eeuwen telen. Want de koffiestruik Coffea arabica mag uit Ethiopië stammen, Jemen is de bakermat van de koffieteelt

Koffiedorp nabij Sana’a, Jemen- foto Qima

Sheibani  -hij verliet een veelbelovende carriëre bij Shell om dit te doen- werkt sinds 2016 aan de herintroductie van Jemens unieke koffieboontjes, met succes. Zijn social enterprise Qima groeide in vier jaar van dertig koffieboeren in een enkel dorp naar bijna drieduizend boerenfamilies in drieënvijftig Jemenitische dorpen. Qima stroomlijnt teelt, oogst en vermarkting door rond de dorpen proccessing centres te bouwen, waar boeren hun koffiestruiken beter leren telen, hun koffie rijper te oogsten. Waar faciliteiten zijn om hun koffieboontjes beter te drogen en zuiverder te verwerken. 

Koffie is tot de teler (met hak) herleidbaar

Qima zorgt voor de traceability -dat de koffie herleidbaar is tot boer en locatie- en koopt de soms piepkleine oogsten op om die beter en rechtvaardiger te gelde te maken. Niet langer zijn de boeren afhankelijk van een lange serie tussenhandelaren, karakteristiek voor de koffiebranche wereldwijd. ‘Wij berekenen eerst de zuivere productiekosten, zodat de families er in elk geval van kunnen leven. Daar doen we vervolgens iets bovenop. Daarom zijn we zo gegroeid,’ aldus Sheibani via zoom, vanuit Londen. Sowieso gaat tien procent van Qima’s gehele omzet weer terug naar Jemen, voor onderzoek en innovatie. 

Koffieboer Abdo

Qima vermarkt de koffie effectief. In het geval van Jemen is dat betrekkelijk eenvoudig; de karakteristieke koppen in fotogenieke omgevingen liggen er voor het oprapen en het verhaal is spannend: zie het boek ‘Monnik van Mokha’, van Dave Eggers waarin waarin Sheibani’s evenknie Mokhtar Al Khanshali terugreist naar zijn moederland Jemen en na halsbrekende avonturen erin slaagt Jemenitische bonen het land uit te krijgen om in de VS aan de man te brengen.

Speciale koffie, geen bakkie troost

Over Sheibani vooralsnog geen boeken, hij reist de wereld rond -soms met een groepje koffieboeren in zijn kielzog. En hij bracht de oogsten van zijn koffieboeren naar de veiling van de Specialty Coffee Association, waar koffiewinkels en specialty-koffiehandelaren wereldwijd exclusieve koffie’s inkopen. 

NRC woonde de jongste veiling afgelopen dinsdag bij op het Amsterdamse Coffee Lab van Wouter Brunia, ook bekend als ‘the coffee nose’, vanwege zijn organoleptische capaciteiten; Brunia toont een schema met 144 verschillende smaken, wetenschappelijk aangetoond in koffie. ‘Dat gaat van kaneel via rozen, peper en amandelen naar nagellak. Dus ook negatieve smaken, die je juist niet wil hebben. Nee, ik kan ze niet allemaal onderscheiden. Wel de belangrijkste 36.’ 

Keurmeester Brunia krijgt dagelijks vanuit de hele wereld zakjes koffiebonen opgestuurd, die hij zelf voorzichtig roostert, maalt en proeft. Diezelfde monsters gaan naar andere erkende neuzen wereldwijd, samen komen ze tot een cupping score waarmee handelaren hun vraagprijs kunnen bepalen en motiveren. Dan gaat het niet over een bakkie troost, maar over specialty coffees; koffie’s als goede wijnen; net als een château of domaine afkomstig van een enkele producent. Brunia maalt drie topsamples, strooit ze in filters en giet er warm water op, bij elke fase gaat de neus erin. ’Een espresso kun je er ook van maken, maar liefst drink je deze koffie zo. Eigenlijk als thee.’

Koffieboer bij recent aangeplante koffiestruiken – foto Qima

Scores onder de 80 zijn geschikt voor grootverbruikers als Senseo, Roodmerk en Starbucks, met wurgende wereldmartkprijzen rond de twee euro per kg, waarvan telers niet of nauwelijks kunnen rondkomen. Speciale koffies beginnen bij score 80 en leveren al snel het viervoudige op. Koffie’s met cupscores boven de 90 kosten tot honderden euro’s per kg en gaan meestal naar het Verre Oosten, of de Golfstaten. 94 is de tot nu toe hoogste behaalde score.

De eerste slok was meteen van wow

In de VS drinkt een op de vijf al speciale koffie, in Nederland een, hooguit twee per honderd. ‘Het is hier ook moeilijk een fles wijn van boven de tien euro aan de man te brengen. Maar vroeger had je ook alleen maar de keus tussen pils of oud bruin, en soms bokbier. Tegenwoordig kun je overal dertig soorten bier krijgen,’ relativeert Brunia, die lovend is over Jemenitische koffie’s. ‘De eerste slok was meteen van wow. Andere koffiesoorten zijn delicater, of meer floraal, of notig, of fruitig, meer theeachtig. In Jemen zit alles ineen, met ook nog een volle body.’

Terug naar de online-veiling: twintig ‘microlots’ -oogsten- van evenzoveel koffieboeren. Als je op lot 2 klikt, krijg je het vriendelijke, getaande hoofd van Abdo al Qadah op je scherm, met een hak over zijn schouder, een koe aan de lijn en koffiestruiken op de rotsige achtergrond. De prijs van Abdo’s 130 kg boontjes -beoordeeld met een score van 90.73- schiet omhoog totdat die een kleine drie uur later stopt, bij 288 dollar per kg. Dat is het zeker waard,’ zegt Brunia. ‘Het is geen extreem hoog bedrag. Vorig jaar leverde een veiling van Panamese Gesha -ook een herontdekte, unieke koffiesoort- ruim duizend dollar per kg op.’ 

webpagina van de veiling van Abdo’s koffiebonen

Abdo Al Qadah’s boontjes leverden per saldo ruim 37 duizend dollar op. Een gedeelte daarvan gaat op aan veilingkosten en andere overhead, rekent Sheibani voor. Koffie het land uitkrijgen is bijvoorbeeld problematisch, in een oorlogsituatie met zowel binnen als buiten de grenzen economische blokkades. Hoeveel precies kan Sheibani daarom niet zeggen, ’maar van de veiling vorig jaar ging 60% tot 80% naar de koffieboer. We zien dat het impact heeft. Bij Qima aangesloten boeren zagen hun inkomen met 110% stijgen, dat is een significante inkomensstijging met een economische spinoff –betere koopkracht, meer werkgelegenheid- tot ver buiten de dorpen.’

De veiling is een etalage, ernaast verhandelt Qima volgens Sheibani nog eens het tienvoudige aan koffiebonen, met groeiende winsten voor de boeren. De jongste veiling -twintig kavels tussen de zeventig en duizend kg-  bracht bijna vier ton op. Naar schatting zweeft de totale omzet van Qima dus rond de vier miljoen, hoeveel precies wil Sheibani niet zeggen. ‘Dat is prive’, aldus Sheibani, die er vanwege corruptie voor koos zijn sociale onderneming in een BV te gieten. ‘Omdat ik zag dat NGO’s en liefdadigheidsorganisaties in Jemen voornamelijk corruptie en afhankelijkheid opleverden.’

Een nieuwe exclusieve koffiesoort: Yemenia

Nog een recent aangelegd waterreservoir – foto Qima

Qima steekt veel tijd en geld in onderzoek en ontwikkeling, en dat leverde onlangs weer een nieuw lichtpuntje op:  een team van botanici en klimatologen ontdekte dat een belangrijk deel van de Jemenitische koffiestruiken genetisch gezien een aparte loot vormen aan de stamsoort Coffea arabica: Met veel gevoel voor marketing lanceerde Qima daarop de ondersoort Yemenia.

De vondst verrijkt de Jemenitische koffieboon niet alleen met een unique selling point, in theorie levert het koffietelers wereldwijd meer genetische diversiteit op. De Wageningse professor Niels Anten onderzoekt klimaatresistentie van koffie en noemt het goed nieuws. ‘De toekomst van de koffieteelt is redelijk onheilspellend. Er is uitgerekend dat in 2050 de teelt van koffie is gehalveerd, wegens klimaateffecten. Dat zie je nu bijvoorbeeld al bij de migratiestroom naar de VS -met die muur van Trump- dat daar veel koffieboeren bij zitten die thuis geen koffie meer kunnen telen.’ 

Koffieboer inspecteert Yemeniastruik met bessen – foto Qima

Volgens de onderzoekers van Qima kunnen de Jemenitische koffiestruiken helpen de koffieteelt te overleven. Sheibani: ’Omdat hun veerkracht zo groot is. In Jemen vindt je alle diversiteit uit de koffie terug. Omdat de struiken hier al eeuwen in een stressige klimaatomstandigheden groeien en dat is wat de wereld te wachten staat. In Jemen is het er allemaal al. Hitte, overstromingen en doogte, in Jemen zou koffie niet moeten overleven, maar dat deed het wel. Een oceaan aan genetisch materiaal die de koffiestruik kan redden.’ 

Niels Anten kan daar een heel stuk in meegaan: ‘Resistentie tegen droogte is in de toekomst erg belangrijk en daar heeft deze varieteit in Jemen zich al bewezen. Het is overigens niet strikt Jemenitisch materiaal, ook in Ethiopië is dergelijk materiaal te vinden. Het is niet dè oplossing, er moet meer gebeuren en hier zit de nodige marketing bij, maar ze hebben wel iets te pakken dat een rol kan gaan spelen. Dit is een genetische groep die redelijk uniek is en ander, beter resistent materiaal kan leveren. ’

En toch weer conflict

Droogbed in centraal processing centre – foto Qima

De ontdekking van Yemenia noemt Sheibani een zeldzaam lichtpuntje in Jemen, een land dat al zo lang gebukt gaat onder alle plagen denkbaar. Dat Qima daarmee ondanks de kleine volumes definitief de harde wereldmarkt heeft betreden toont een vers conflict aan. Het herinnert aan 1616, toen VOC-koopman Pieter van den Broecke een aantal koffiestruiken uit de Jemenitische havenstad Mokha ontvoerde, waarna koffie aan zijn zegetocht over de wereld begon.

Uit angst dat ook de nieuwe Yemenia-loot Jemen ontglipt heeft Qima het trademark Yemenia officieel geregistreerd. Dat voedt angst bij de concurrentie, dat Qima monopolist van alle Jemenitische koffie wil worden. Willem Boot, godfather van de specialty coffees hield aan de vooravond van Qima’s veiling een betoog waarin aan het bestaan van Yemenia en aan Qima’s intenties wordt getwijfeld. 

Sheibani is er ontstemd over en plaatste kort daarop een video met antwoorden op de beschuldigingen. ‘Of Ýemenia echt bestaat is voer voor academici, de tijd zal het leren. Maar het is wel zuur dat waar we vier jaar lang zo hard aan gewerkt hebben, nu Jemen eindelijk weer iets heeft om trots op te zijn, dat zomaar ineens wordt weggeblazen.’


Artikel verscheen eerder (18-9-2020) ook in NRC Handelsblad

Jementisch koffiedorp, rond 3000 meter hoogte – foto Qima
______________

Waardeer dit artikel!!

Bovenstaand stukje werd je gratis aangeboden. Als je dat waardeert en dat wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.

NB: Zonder kosten, elke cent komt in het journalistenbeursje
Naar doneren, veilig en in twee kliks. Thnx!

Geef een reactie