Uit het verre Jemen komt vaak slecht nieuws, maar ook de beste en duurste honing ter wereld. Geoogst door imkers die oorlogsfronten trotseren en de economie van Jemen mee vlot kunnen trekken wanneer de wapens eindelijk zwijgen. ‘Deze honing geneest je van alles. Zelfs van corona.’
Het is november en druk op de markt van Ataq, hoofdstad van Shabwa, zuidelijke provincie van Jemen. In het decor van de fraaie, taps toelopende lemen huizen waar Jemen patent op heeft, verdringen klanten elkaar in de straat; corona bestaat hier immers niet. Langs de kant kooplui met louter honing: platte blikken honingraat, literflessen gouden honing, zware jerrycans lichtgele honing.
Ali Salem Mohammed (45) -groen camoeflagejasje, getaand gezicht onder een blauwe hoofdtooi- laat klanten graag proeven. De vingertop van de journalist moet in een hergebruikte waterfles, tot het randje gevuld met lichtgekleurde honing. ‘Dit is honing van de sidrboom. Als je dit regelmatig gebruikt, genees je van alles*,’ licht Mohammed toe. ‘Alles. Dus ook corona,’ lachen omstanders.
Koffie, vis, toerisme, maar ook honing
Het laatste weekend van maart werd de oorlog om Jemen alweer zes jaar oud. Maar mochten de wapens ooit zwijgen, dan gaat Jemen een bloeiende toekomst tegemoet. De in 2015 in allerijl geëvacueerde ontwikkelingsorganisaties leveren in absentie al zes jaar hoopgevende rapporten over de potenties van het nieuwe Jemen. Naast sectoren als olie-en gaswinning, de rijke visgronden, de teelt van unieke specialcoffees en eindeloze mogelijkheden voor toerisme krijgt ook de apicultuur (bijenteelt) daarin steevast een rol toebedeeld.
Honderdduizend Jemenitische imkers telde ontwikkelingsorganisatie UNDP onlangs in Jemen en hun aantal groeit, tegen alle oorlog en verdrukking in. Imker Ali Salem Mohammed bezit tachtig korven. Elke korf levert tussen augustus en december gemiddeld een kilogram sidrhoning op. Mohammed wijst op de laadbak van zijn pick-up: vol jerrycans, elk zeven kilogram zwaar. ‘Daar staat twee jaar oogst. Een jerrycan sidrhoning kost honderdtachtigduizend riyaal (€225).’
India en Iran produceren grotere volumes sidrhoning, maar de Jemenitische geldt als de meest zuivere, want de beste sidrs groeien in Zuid-Arabië, zeggen de imkers van Jemen.
In augustus bloeit de sidr
Als de sidrboom bloeit komen de bijen van Salem Yusef (45) langs voor de nectar. Yusef verkoopt zijn waar vanaf een muurtje in een rustiger zijstraatje van de markt. Juli is een belangrijke maand, dan schraapt Yusef al zijn korven leeg. ‘Daarna komt de bloei van de sidr, en dan wil je dat de honing zo puur mogelijk is. Mijn korven gaan in augustus naar de Wadi Jardaan, naar een plek waar alleen sidrbomen staan. Ook al zijn de bomen er dun gezaaid, ze hebben wel de beste eigenschappen.’
Jemenitische imkers reizen met een laadbak vol korven jaarrond de bloesem achterna. In Jemen -geen zandbak, verrassend bergachtig, groen en met de nodige microklimaten- levert dat soms grote verplaatsingen op. Naar de zuidoostelijke provincies voor lucratieve sidrhoning in de herfst. In het voorjaar naar Tihama, langs de kust van de Rode zee, helemaal aan de andere kant van het land, voor salamhoning (€40 per kg). Of naar de westelijke hooglanden voor sawrab- en dhubahoning. In alle provincies bloeien na incidentele regens de acacias, voor de relatief goedkope sumerhoning (€15 per kg).
Na de sidr-oogst begint de lange reis
Imker Ali Salem Mohammed vertrekt tegen december naar het zuiden van provincie Shabwa: ‘Langs de kust gaat het daar bloeien. Als er regen is geweest gaan we nog verder naar het oosten, anders blijven we hier. Of we trekken naar Shuqra, in de aangrenzende provincie Abyan.’ Veel verder durft hij niet. ‘We worden nooit lastig gevallen, maar in oorlogsgebied wordt je soms gezien als soldaten en toch beschoten.’ Ook Salem Yusef gaat niet meer te ver van huis. ‘Ik vertrouw die Houthi’s niet. Ook dichterbij, rond Azzan in onze eigen provincie Shabwa kom ik niet. Daar zit mij teveel al-Qaeda.’
In de heuvels buiten Ataq staan de zeventig korven van imkers Saleh Sabr (28) en Sayyid al-Awlaki (40). Met grote keukenmessen snijden ze raten uit de korven. Tussen werkloze vingers een smeulende rol jute, om de bijen met rook te bedwelmen. Samen reizen Sabr en al-Awlaqi overal heen. ‘s Zomers ook naar de westelijke hooglanden rond Ibb, Dhamar en Sana’a, diep in Houthi-gebied’, zegt Sabr, die ongetrouwd is. ‘Er is niemand die me mist. Ik slaap gewoon naast de weg, bij de auto.’
Metgezel al-Awlaqi mist zijn vrouw en vijf kinderen dan wel. ‘Ik ga elke maand even naar huis. Het is in elk geval beter dan werken in Saoedi-Arabië.’ De oorlog maakt de imkerij wel lastig, zegt al-Awlaqi, terwijl hij met blote hand een hoornaar uit de lucht slaat. Zo moest hij in 2015 het leger van de Houthis helpen verjagen, toen die uit de noordelijke hooglanden afdaalden om Shabwa in te lijven. ‘Dus kon ik niet voor mijn bijen zorgen. Veel zijn er toen gestorven.’
De Oorlog maakt de imkerij soms moeilijk
Een onderzoek leverde onlangs de schrikbarende score op van drieëndertig verschillende machtscentra, verspreid over het van de legers en milities vergeven Jemen. Allen met eigen territoria en checkpoints, die imkers doorgaans soepel doorlaten, maar toch vertraging opleveren. ‘We zijn overal welkom, want we zorgen voor de honing van Jemen. Ze zijn ook wel een beetje bang voor de bijen, dus uiteindelijk mogen we altijd door. Maar het punt is: we reizen ‘s nachts, als de bijen slapen. Als we door oponthoud de bestemming niet halen voor de ochtend, sterven onze bijen.’
De solidariteit onder imkers is groot. Via whatsappgroepen houden ze elkaar op de hoogte. Salem Yusef: ‘Ik zit in twee groepen, elk met ruim tweehonderd leden. We berichten elkaar over regens, over wegopbrekingen, nieuwe checkpoints, nieuwe oorlogsfronten.’
Volgens het UNDP-rapport is de apicultuur een van de meest waardevolle en veelbelovende economische sectoren van Jemen, maar zijn er nog wel voetangels. Zo spelen gebrek aan investeringsruimte en de in Jemen chronisch onbetrouwbare brandstofleveranties de imkerij parten. Dat bevestigt ook Ali Salem Mohammed. ‘Door de oorlog hebben we weinig geld voor nieuwe spullen. Soms is er geen diesel of is de prijs zo hoog dat we ons niet kunnen verplaatsen.
Er dreigt een tekort aan bloeiende bomen
Een ander probleem vormt het toenemend gebruik van pesticiden in de landbouw, dat imkers dwingt steeds dieper onbewoonde gebieden in te trekken. Door het chronische gebrek aan kookgas kappen de Jemenieten meer kostbare bomen, ten koste van de imkers. Een miljoen bomen -met name sidr en acacia- zouden volgens de UNDP op korte termijn moeten worden bijgeplant, om de bijenteelt van een toekomst te verzekeren. Imker al Awlaqi zou dat graag zien. ‘Ik heb geen enkel probleem met belasting betalen. Daarvan kunnen ze bomen planten, waar onze bijen op kunnen vliegen.’
Het meest acute probleem is het gebrek aan kwaliteitscontrole en certificering, waarvoor in Jemen geen systeem bestaat. Sommige malafide, of door oorlog en honger in het nauw gedreven imkers mengen hun honing met geïmporteerde honing uit Kashmir of zelfs met suiker, wat funest is voor de reputatie van de unieke Jemenitische honing. ‘De kwaliteit van hun honing bepalen imkers nu zelf,’ zegt Ali Fareg Khamis (26) die in Ataq in een honingwinkel werkt. ‘Met tandenstokertjes proeven ze raat voor raat, om de precieze herkomst en zuiverheidsgraad van die bepaalde oogst te bepalen. Ze kunnen zelfs ruiken hoeveel sidr en hoeveel sumer er in een raat zit.’
Ook de busschauffeur zoekt nu toevlucht in imkerij
Niet alle imkers kunnen dat al. Ondanks een terugval in recente oorlogsjaren telt de imkerij een flink aantal nieuwkomers dat van toeten noch blazen weet. De vraag naar honing is groot en erg veel ander werk is er niet, behalve dienst nemen in een van de vele legers. Alternatieve inkomstenbronnen zijn opgedroogd. Daarom is ook Saleh al-Homsi (25 jaar) vorig jaar begonnen als imker. ‘Ik had een taxibusje, maar in die business is onvoldoende te verdienen. Vrienden van me zijn ook imker, zij zeiden: dan zal je goed verdienen.’
‘Ik ben in augustus begonnen, nu eerst alleen rond mijn eigen dorp. Maar ik moet nog veel leren, ik heb bijvoorbeeld geen idee hoe ver mijn bijen vliegen. Ik heb ongeveer zeshonderd euro geïnvesteerd, in korven en volken en andere spullen: in totaal heb ik nu vijftien volken, dit is mijn eerste sidroogst. Eerlijk gezegd het valt een beetje tegen, want dit jaar heeft het weinig geregend en dan zijn er ook weinig bloemen aan de boom. Gelukkig heb ik altijd mijn bus nog, als het blijft tegenvallen.’
*Sidr, boom op de horizonZiziphus spina-christi is de Latijnse naam van de sidr, afgeleid van het oud-Arabische zizouf. Een sidr groeit van een ondoordringbare prikkelstruik langzaam uit tot imposante boom, die de horizon van droge hoogvlaktes domineert en na de zomerregens uitbundig bloeit. Sidrs komen voor over het gehele Midden-Oosten, Zuid-Azië, grote delen van Afrika. Het misschien wel oudste exemplaar staat tweeduizend kilometer noordelijker, onderaan de Dode Zee. Er wordt gefluisterd dat dit het exemplaar is waarvan Jezus’ doornenkroon is gesnoeid, maar dat bleek later een vergissing. De boom figureert in versen van de drie monotheistische godsdiensten: Thora, Bijbel en Koran.
De duurste kilogram sidrhoning bracht ooit (in Abu Dhabi) $500 op, maar ook in Europa betaal je al snel €25 voor een potje van 250 gram. Chemici bevestigen de claims van producenten, die op hun websites testimonials tonen van klanten die met sidr geen last meer hebben van chronische artritis en andere chronische infectieziektes. Met name de hoge concentratie mineralen maakt de honing volgens onderzoekers sterk antibacterieel. Sidr helpt verder het immuunsysteem en bestrijdt zelfs bepaalde kankers. De bladeren van de boom worden al sinds mensenheugenis verpulverd tot antibacterieel medicijn, of shampoo voor mensen met Ayurvedische levenswijze. De wortels worden gemalen tegen hoofdpijn. Sidr’s fruit -kleine appeltjes- is bijzonder smaakvol, hier en daar wordt er een bedwelmende drank van gemaakt. Zelfs van de as van verbrande delen worden nog geneesmiddelen gemaakt. |
Verscheen eerder in MO* en NRC
Lees ook uit Shabwa:
De gouverneur van Shabwa heeft een blauwdruk voor een beter Jemen
Journalistenkerkers van Sana’a
Enkeltje Jemen; nietsvermoedend de oorlog om Jemen insloffen
Waardeer dit artikel!!
Bovenstaand stukje werd je gratis aangeboden. Als je dat waardeert en dat wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.
NB: Zonder kosten, elke cent komt in het journalistenbeursje
Naar doneren, veilig en in twee kliks. Thnx!