Wie zijn nou toch die hoeties? /updatedversie #2021; een vrij longe read over Jemen en de Houthi’s, voor mensen die het in ruil voor een kwartiertje leestijd wel willen begrijpen

De oorlog in Jemen duurt en duurt maar. Maar wie vecht er nou tegen wie en waarom eigenlijk. En wie zijn nou toch die hoeties en zijn er dan ook toetsies, vraagt de verwarde nieuwslezer zich misschien af.

Om met het laatste te beginnen: nee, toetsies zijn er natuurlijk niet in Jemen. Houthi’s (ook houthies, eigenlijk حوثي – hauwthies) zijn een soort Talibaan, maar dan echt heel anders en van de shi’a, dat maakt het wat ingewikkeld.

‘Rebellen? Je kunt de Houthi’s beter contra-revolutionairen noemen, omdat ze de machtswisseling door de revolutie (1962-’70) willen terugdraaien

Daarom dit Houthi-lexicon van duizend woorden, dat is vier minuten lezen. Als je wil kun je dat uitbreiden tot een Jemencollege van vijfduizend woorden: een dik kwartier.

Hier klik je direct door naar de Houthi’s

Marge. Jemen was lang van weinig politiek, economisch, geografisch, militair of wat dan ook voor belang. Verder kunnen Jemenieten moeilijk ergens heen vluchten -het land zit hermetisch op slot- dus ook niet richting Europa. Vandaar dat de oorlog weinig ophef baart, op periodieke meldingen over ‘de grootste humantiaire ramp ter wereld’ na.

Nu de Houthi’s het maar blijven volhouden, kruipt Jemen langzaam uit de marge van de wereldpolitiek in de richting van wat de analyticus graag proxywars noemt; door grotere machten gevoerde oorlogen via kleinere machten, op grondgebied van mensen die er oorspronkelijk weinig mee te maken hebben.

Helemaal nu de proxywar in Syrië in het voordeel van Iran en Rusland is uitgevallen, verplaatst het oog van de wereld zich wat vaker naar Jemen,  waar Saoedi-Arabië – met in het kielzog de Verenigde Arabische Emiraten, de VS, de Britten en een reeks Arabische bondgenoten een proxywar met destabiliserende partijen (waaronder Iran en Al Qaeda) uitvechten.

Een proxywar was het van oorsprong niet, dat is het geworden. De wortels -en volgens analytici dus ook de oplossingen-  van de oorlogen -want het gaat om een complex van oorlogen tussen meerdere groepen met allen hun eigen belangen- liggen wel degelijk in Jemen zelf.

img_2883-2
Ochtend in Kawkaban, uitzicht over Jemen

Jemenieten kunnen nergens heen vluchten -het land zit hermetisch op slot- dus ook niet richting Europa. Vandaar dat de oorlog weinig ophef baart.

Oud. Alle landen zijn natuurlijk even oud maar Jemen is een stokoud land. Ooit van groot belang als doorvoerroute naar de Middellandse Zee, voor handelskaravanen met wierook en kruiden uit Azië. Totdat zeevaarders eindelijk de moesson begrepen en de handel de lange mars over het Arabisch schiereiland kon omzeilen.

Gevolg was de teloorgang van Saba, ook bekend van Saba (the Queen of Sheba) en Himyar, mythische koninkrijken die ook huidige Jemenitische harten sneller doen kloppen. Delen van Jemen zijn daarna nog geregeerd geweest door joodse en vervolgens Ethiopisch-christelijke heersers, tot de islam zijn intrede deed.

Van belang is nog dat veel Arabieren Jemen misschien wel zien als armoedig, onderontwikkeld en achtergebleven, maar tegelijk erg trots zijn op het land, omdat het de etnische en culturele geboorteplaats is van Arabieren en nimmer echt overheerst is geweest door buitenlandse mogendheden.  

img_3039
Al Hutayb, mistig dorpje nabij Manakhah

Jemen is vanwege de geografie een even fotogeniek als onherbergzaam land, zo onherbergzaam dat tribale groepen  relatief ongestoord de eigen boontjes kunnen doppen

Bergen. Jemen is geen zandbak, zoals velen abusievelijk denken. Het hartland van Jemen ligt verspreid over een bergketen in het westen, met steden en dorpen ruim boven de duizend meter, in het geval van hoofdstad Sana’a ook boven de tweeduizend meter. Het klimaat is er aangenaam, er valt wat regen -soms zelfs sneeuw- en er kan van alles groeien, daarom is Jemen er relatief volkrijk.

Naar het oosten toe nemen de bergen af in hoogte en begint een eindeloze ‘woestijn’, onderbroken door indrukwekkende oases. Langs de zuidkust blijven de bergen af en aan doorlopen –all the way tot buurland Oman- met geisoleerde, maar vruchtbare wadi’s die aflopen naar havensteden en- stadjes langs de Arabische zee.

Nederland past twaalf maal in Jemen, dat vanwege de geografie een even fotogeniek als onherbergzaam land is. Zo onherbergzaam dat tribale groepen (ook:‘stammen’, zie : qabili) relatief ongestoord de eigen boontjes kunnen doppen. Door verdeel en heers wisten diverse vormen van centrale regering hen bij tijd en wijle toch enigszins te knechten.

Arm. Straatarm, die term wordt graag door journalisten gebruikt. Maar Jemen kende lange periodes van voorspoed. Nog niet zo heel lang geleden zelfs, toen er nog maar achttien miljoen -inmiddels dertig- Jemenieten bestonden, waarvan een fors deel veel geld naar huis stuurde vanuit Saoedi-Arabië en de Golf, waar zij werkten.

Een jaar of tien, vijftien beleefde Jemen hoogtijdagen. Door de import van consumptiegoederen als televisies, machineriën en auto’s werd het soms nog middeleeuwse Jemen de twintigste eeuw in gekatapulteerd. Maar sinds veel Jemenitische gastarbeiders door de buurlanden werden uitgezet -nadat Jemen in de golfoorlog de kant van Saddam Hoessein koos- is het met Jemen bergafwaarts gegaan.

Recentelijk kwam daar nog de Saoedisatie van de Saoedische economie bij, waarin het de bedoeling is dat Saoediërs zelf het werk gaan doen en waardoor een tweede vlucht Jemenieten het land nu verlaat. Overigens is er ook exorbitante rijkdom in Jemen, rond groepen die de touwtjes in handen willen houden en daarom oorlog voeren.

Qat. Ofschoon Jemen economisch -met name agrarisch- veel potentie heeft, werd ook voor de oorlog weinig geproduceerd, behalve dan de milde drug qat. Het product qat is zo dominant en winstgevend dat 90% van al het water, halve gezinsinkomens en meer dan de helft van alle landbouwgrond aan de qatproductie of – consumptie wordt besteed.

Olie. Gas. Jemen heeft  de nodige olievelden en gasbronnen. Die zijn kleiner dan die van hun buren en relatief laat in gebruik genomen, maar wel degelijk lucratief voor wie daar de controle (en dus de inkomsten) over heeft. Jemen produceerde in vredestijd iets meer dan twintigduizend vaten per dag, bijna de helft van het dagelijks nationale gebruik. Het Franse Total heeft in Balhaf -langs de zuidkust- een grote LPG terminal voor het gas uit Marib. Total heeft er miljarden in geinvesteerd, maar de terminal ligt al zeven jaar stil vanwege alle oorlogen.

De inkomsten zorgden voor 90% van de overheidsuitgaven, op papier. Publiek geheim is dat het leeuwendeel van de olieinkomsten (in)direct de zakken van diverse machthebbers vult. Controle over de bronnen is dan ook cruciaal voor al die groepen, en een belangrijke reden van de diverse oorlogen. Omdat Jemen een vrij grote oliereserve heeft, blijft die perverse prikkel bestaan. 

img_2966pp
Dorp op klif, nabij Mahwit

Om het niet nodeloos ingewikkeld te maken: Jemenieten gelden als religieus tolerant.

Soenni-Sjia. Strenge soennietische moslims beschouwen de sji’ietische moslims als afvalligen -soms ook vice versa-, juist niet in Jemen. Daar woont de zaydi tak van de sji’ieten. Zaydi’s staan ideologisch en religieus dichtbij de in Jemen dominante soennitische stroming behorend tot de shafi-rechtsschool.

Om het niet nodeloos ingewikkeld te maken: Jemenieten gelden als religieus tolerant. Jemenitische sjia en soenni moslims bidden gewoonlijk zonder problemen in dezelfde moskee, ook vandaag nog. Voordat de oorlog alles op de spits dreef waren sommige Jemenieten zich niet eens bewust welke denominatie ze precies waren. 

Afhankelijk van hoe je de grenzen precies trekt vormen de zaydi’s in het noorden een kleine meerderheid, maar over geheel Jemen een grote minderheid. Er bestaat veel onduidelijkheid over de precieze getalsmatige verhoudingen, schattingen variëren tussen de 20% tot 45% van de bevolking.

Het toont wellicht aan hoe dicht de twee stromingen bij elkaar liggen. Van belang is nog wel te weten dat een zaydi koningshuis -het imamaat- Jemen het afgelopen millennium als theocratie regeerde, tot de revolutie in 1962-’67. Nog belangrijker te weten is dat de Houthi’s aan dat koningshuis zijn gerelateerd.

map-yemen
Jemen, bungelend onderaan het Arabisch schiereiland. Links zie je nog een strookje Eritrea en een stukje Djibouti, rechts Oman, boven Saoedie-Arabië en onder de eilandjes Socotra en het puntje van Puntland, autonome republiek van Somalië.                                                (© OpenStreetMap-auteurs)

Grens. De enige grens die vaststaat is de ruim 1500 km lange grens van Jemen met de zee, hoewel ook de grens met Oman weinig betwist is.

Anders is dat met de grens met Saoedi-Arabië, omdat de Zuid-Saoedische regio’s Najran, Asir en Jizan historisch, geografisch, etnisch en religieus volgens Jemenieten bij Jemen horen. Met name Najran en Asir zijn geografisch gezien een voortzetting van het Jemenitische hoogland. Er wonen zaydi en ismaïli sji’ieten, maar hoeveel is (mij) onduidelijk.

Minderheden hebben het zwaar in Saoedi-Arabië, terwijl een bekeerling tot het Saoedische soennisme (wahabisme) mag meedoen aan de lucratieve Saoedische economie. Daarom is de verwachting dat een groot deel van de bevolking in de gebieden zich heeft aangepast en de inlijving wel best vindt.

Maar zeker weten we dat niet, want het gebied is offlimits voor bezoekers en al helemaal voor journalisten. Nog meer nu de Houthi’s zich met grote regelmaat -en geestdrift- diep op Saoedisch grondgebied wagen om het terug te veroveren, omdat zij vinden dat de zuidelijke Saoedische provincies tot Jemen behoren.

img_2953
Al Mahwit, Jemen

Lijkt simpel, maar dan heb je ook nog halfslachtige qabili of juist heel fundamentalistische qabili en dan heb je federaties van stammen of confederaties van stammen.

Qabili. Ingrijpender dan de religieuze deling en de noord-zuiddeling is de deling in stammensen en niet-stammensen. Als je qabili (mv: qaba’il) bent is de stam leidend in al je keuzes, zowel militair als economisch als politiek als cultureel, en dat geldt ook voor je zoon en dochter.

Vaak aangehaald in deze contekst is het volgende gezegde, of varianten daarop: I, against my brothers. I and my brothers against my cousins. I and my brothers and my cousins against the world.

Lijkt simpel, maar dan heb je ook nog halfslachtige qaba’il of juist heel fundamentalistische qaba’il en dan heb je federaties van stammen of confederaties van stammen. 

Voor buitenstaanders levert het een beeld op van een slangenkuil waarin stammensen zich onvoorspelbaar maar uiteindelijk feilloos achter de op dat moment juiste leider scharen. Toch weet ook een qabili niet altijd precies bij wie hij op welk moment hoort.

Illustratief voor de verwarring is een reportage die journalist Eildert Mulder ooit maakte voor dagblad Trouw en waarin het ene buurdorp het andere onder schot nam omdat de stamconstellaties dat op dat moment nu eenmaal vereisten. ‘Maar we schieten gewoon expres mis.’

Stam klinkt overigens te primitief, beter is te spreken over ’tribalen’. De vormen van tribalisme zijn nogal divers. Een stam kan een roversbende zijn, maar net zo goed de vorm hebben van een min of meer democratische staat. Hier kun je je verder verdiepen in de tribale structuur van Jemen

img_2839-2
Avondtraining, Kawkaban, Jemen

Publiek geheim is dat het leeuwendeel van de olieinkomsten direct de zakken van diverse machthebbers vult

Ali Abdallah Saleh. Geen lexicon compleet zonder de man die het negenendertig jaar lang volhield in de slangenkuil: Ali Abdallah Saleh. Een man zonder enorm hoge tribale afkomst, wel politiek slim en handig.

Saleh begon als soldaat, klom via revoluties en oorlogen op tot hij in 1978 president werd. Door kundig aan de touwtjes te trekken bleef hij dat ruim dertig jaar. Tribale leiders reeg hij aan die touwtjes simpelweg door hen te betalen, als waren zij hoge beambten van de nieuwe staat.

Zo raakten veel tribale leiders steeds afhankelijker van Saleh en minder afhankelijk van hun eigen achterban. Ze gingen veelal met hun uitgebreide families in Sana’a wonen en verloren gestaag aan hegemonie in de herkomststreken. Omdat het zijn van een tribale leider wel onderhevig is aan goedkeuring van de achterban werden hun posities steeds wankeler (een gegeven waar de houthi’s bij hun opkomst ook gebruik van maakten).

De afhankelijheidsrelaties groeiden eigenlijk uit tot een corrupt stelsel, dat  in 2012 -na een jaar Arabische lente- niet langer houdbaar bleek. Onder zware binnen- en buitenlandse druk werd Ali Abdallah Saleh formeel afgezet.

Desondanks bleef Saleh het politieke toneel regisseren. Hij koos de zijde van de Houthi’s toen die eind 2014 de macht in Sana’a overnamen. Tesamen met de tribale achterban van Saleh en diens handigheid overrompelden de Houthi’s -in de wereldpers: de rebellen- vervolgens ook de rest van het land.

In de loop van 2017 verslechterden relaties tussen de familie Saleh -ook: Afash– en de Houthi’s, als gevolg van (geheime) onderhandelingen tussen Afash en Emiraatse leiders. De Houthi’s vervingen daarop alle Afashi in de gedeelde regering door mensen uit hun eigen achterban.

Eind november 2017 ontaardden de spanningen tussen Saleh en Houthi’s in een korte stadsoorlog waarbij Saleh werd geliquideerd en veel van zijn getrouwen stierven, vluchtten of overliepen.

Nazaten en volgelingen heeft Saleh nog altijd veel. In het zuidwesten staat neef Tariq aan het hoofd van een bekwaam leger -voorheen de Republikeinse Garde- dat gefinancierd en bewapend wordt door de Verenigde Arabische Emiraten. Dit leger staat al sinds 2018 klaar om havenstad Hodeidah in te nemen.

Al Qaeda– Grappig: als je van hoofdstad Sana’a over de bergketen naar het zuiden reist, passeer je halverwege het dorpje Al Qaeda; de basis. Een lint van marktkraampjes en eettentjes voor de passanten, eromheen qatplantages zo ver het oog rijkt.

Maar dat bedoelen we hier niet, we bedoelen de beweging die ooit is opgericht door Usama Bin Laden, een Saoediër wiens familie afkomstig is uit Wadi Do’an, nabij Hadramawt, een provincie rond een oase in het lege oosten van Jemen.

Hoe ver de organisatiegraad van Al Qaeda strekt is voer voor een ander debat, aannemelijk is dat een vorm van organisatie bestaat, ondersteund door financiële middelen en een voor sommigen aantrekkelijke ideologie.

Habban, Shabwa

Kortom: Al Qaeda in Jemen heeft veel weg van een instrument

Zuid-Jemen-Met name op plaatsen zonder centraal gezag steekt Al Qaeda al snel de kop op. Dat geldt met name voor de dunbevolkte en soms onherbergzame provincies in het zuidoosten van Jemen, waar naast smokkelaars en bandieten soms ook moede strijders uit Afghanistan, Lybië, Irak en Syrië een heenkomen zoeken.

In Jemen is het echter de vraag of de soennitische stammen die optrekken met Al Qaeda dat niet gewoon doen uit opportunisme, of na varianten op de tribale  rekensom: de vijand van je vijand die voeger je vriend was maar nu je vijand is, die is voorlopig nu even je vriend.

Ook zijn er geloofwaardige verhalen over geldsommen en legereenheden die (voormalig) president Ali Abdallah Saleh naar Al Qaeda schoof, om al te opstandige stammensen te neutraliseren. Kortom: Al Qaeda in Jemen heeft veel weg van een instrument.

Hetzelfde geldt voor IS, dat nu en dan ook voet aan wal krijgt in het zuidwesten. Special forces van de VS zwerven al -met wisselend succes- een decennium door Jemen om Al Qaeda en nu ook IS te bestrijden.

Militaire escorte; door special forces van de moslimbroeders van Shabwa

Sommigen verlangen zelfs terug naar de communistische tijd, of de kleine eeuw dat Zuid-Jemen een Brits protectoraat was.

De Emirati’s. Sinds 2015 is de dominante partij in het zuiden de Verenigde Arabische Emiraten. De VAE heeft er milities in het leven geroepen die als Security Belt, Shabwani Elite forces of Hadrami Elite forces de straten patrouilleren, bewapend, gefinancierd en getraind door Emiraatse troepen en instructeurs, die doorgaans zelf op de achtergrond blijven.

Die milities slaagden er in groepjes Al Qaeda en IS uit dorpen en steden te verdrijven, waar deze kortstondige khalifaten uitriepen. Tot op de dag van vandaag strijden de milities met conservatieve groeperingen die soms inderdaad gelieerd zijn aan al Al Qaeada. Maar even vaak zijn die groepen slechts verwant aan moslimbroeders, of het zijn tribale groeperingen die liever aansluiting zoeken met traditionele Saoedische sponsors.

De Emiraatse dominantie concentreert zich rond Aden, met noordwestelijke uitlopers naar Hodeidah en Taiz, Jemens derde stad. Daar strijden de Emirati’s al drie jaar lang zij aan zij met soennitische milities tegen de Houthi’s. Taiz -ooit het zakelijke en intellectuele hart van Jemen- is sindsdien veranderd in een soort Aleppo.

Verder domineren de Emiraats-Jemenitische Elite Forces de gehele zuidelijke kustlijn, politiek gesteund door de  separatisten van de Intiqali, ook wel: Tijdelijke overgangsraad of in het gangbare Engels: Southern Transitionale Council (STC), ook innig verbonden aan Emiraatse sponsors.

Het verdere Zuiden. Met name langs de zuidkust van de provincies Abyan, Shabwa en Hadramawt is het heersende sentiment voor terugkeer naar het onafhankelijk Zuid-Jemen van voor de revolutie. Sommigen verlangen zelfs terug naar de communistische tijd, of de kleine eeuw dat Zuid-Jemen een Brits protectoraat was.

Muurschilderingen in Habban, door aanhangers van Intiqali: de onafhankelijken (van Zuid-Jemen)

Het snelst zijn de Houthi’s te vergelijken met de Talibaan; beide grassroots, conservatief, ruraal en rebels, met veel jonge mannen en met de nodige kindsoldaten

Alleen in de provincies Shabwa en Marib is de macht nog in handen van wat ooit de formele regering van Jemen was. Jemenieten zullen naar Marib moeten als ze een voor de rest van de wereld acceptabel paspoort nodig hebben. Wat Marib betreft: dat bolwerk van de verjaagde regering wordt op het moment van schrijven zwaar belegerd door troepen van de Houthi’s.

Belangrijk te weten is verder dat de  gas- en olievelden die Jemen herbergt zich bevinden in het perifere achterland van de toch al perifere provincies Marib, Shabwa en Hadramawt. Ingewikkeld is het dat olie en gas het land alleen kunnen verlaten via havens aan de zuidkust, in handen van de onafhankelijken: de Intiqali.

Mahra. Helemaal in het oosten van Jemen ligt nog de provincie (Al) Mahra. Daar wonen mensen die zich Mehri noemen,  Mehri spreken en cultureel en linguistisch verwant zijn aan de Omaanse provincie Dhofar en het eiland Socotra, ver weg in de Indische oceaan. Mahra wordt sinds 2017 door Saoedische troepen ‘bezet’.  Saoedie-Arabie bouwt er een nieuwe haven en een oliepijpleiding, die de olie van hun zuidelijke velden kan afvoeren naar de wereldmarkt, als de andere pijplijn via de straat van Hormuz raakt geblokkeerd (bv door de Iraniërs!).

Draecena cinnabari, de drakenbloedboom van Socotra. Met eronder zijn grote vijand

Socotra tenslotte is een eiland van Jemen maar ver weg van Jemen. Met een afwijkende ecologie, zo divers en uniek dat de wereld (Unesco) het in 2010 uitriep tot werelderfgoed.

Socotra is beroemd, met name door de illustere Drakenbloedboom. Al dat werelderfgoed staat onder druk sinds de verjaagde Jemenitische regering ruziet met de VAE en Saoedie Arabië over het gezag op het eiland. Halverwege 2020 verjoegen separatisten de Jemenitische regering en kwam het gezag over Socotra definitief in hun handen.

kaart van ongeveer (blauwe en groene gebieden niet correct) de stand van zaken feb 2021             klik op de kaart voor jongste stand van zaken liveuamap.com

Je zou de Houthi’s daarom ook kunnen vergelijken met Hezbollah, de sjia-verzetsbeweging die in Libanon ontstond na de Israelische bezetting.

Houthi’s
Daar zijn we dan eindelijk beland bij de hamvraag: wie zijn toch die Houthi’s. Het snelst zijn de Houthi’s te vergelijken met de Talibaan; beide grassroots, conservatief, ruraal en rebels, met veel jonge mannen en met de nodige kindsoldaten. Aanvankelijk in samengeraapte uitrusting en voorzien van slordig, maar kennelijk effectief wapentuig. 

Anders dan de Talibaan zijn Houthi’s sji’ieten. Waar Talibaan ooit in zee gingen met het salafistisch, soennitische Al Qaeda, daar bestrijden de sjia-zaydi Houthi’s juist die salafisten.

Je zou de Houthi’s daarom ook kunnen vergelijken met Hezbollah, de sjia-verzetsbeweging die in Libanon ontstond na de Israelische bezetting.

Helaas gaat ook die vergelijking mank, want anders dan de Talibaan en Hezbollah claimen de Houthileiders voorbestemd -door God gekozen- zijn hun land te leiden. Zelfs de gehele islamitische wereld te leiden, vandaar hun aanvallen op Saoedi-Arabië, waar soennitische moslims de heilige plaatsen Mekka en Medina beheren. 

Antieke oorsprong. De toplaag van de beweging (de echte Houthi’s) is Hashemiet: de familie al-Houthi stamt af van de familie (Ahl al-Bayt, mensen van het huis) van de profeet Mohammed.

Hashemieten zitten over de hele Arabische wereld verspreid vaak in sleutelposities. Je kunt ze misschien ook wel vergelijken met de Europese adel. De koningen Mohammed van Marokko en Abdullah van Jordanië zijn beiden Hashemiet. 

Anders dan de soennitische tak van bovenstaande koningen zijn de Houthi’s sji’ietisch. Om precies te zijn: ‘vijfer’ sji’ieten, die zich na de vijfde opvolger van de profeet afscheiden van de soennitische mainstream. Er zijn ook zeveners (ismaili’s) en twaalvers (de sji’ieten die vooral in Iran wonen).

Om nog een brutale, manke vergelijking te maken zou je de soennieten kunnen zien als katholieken (katholiek betekent:algemeen) en de sji’ieten als protestanten, met al hun afsplitsingen en sekte’s.

De vijfer-sjia-zaydi-tak vestigde zich in Jemen en regeerde er tot 1962 als het zaydi-Imamaat ruim duizend jaar lang als een theocratisch koninkrijk. Dat wil zeggen: de heerser was zowel een geestelijk als wereldlijk leider, door God gezonden. Er zijn aanwijzingen -maar ook  ontkenningen- dat de Houthi’s dat imamaat willen herstellen. 

Recente oorsprong. De Houthi beweging vindt haar oorsprong eind vorige eeuw, als lokale Hashemitische zaydi-jeugd in het hoge noorden van Jemen -provincie Saada- zich gemarginaliseerd voelt. Niet alleen vanwege de perifere ligging -voorzieningen bereiken hen moeilijk-, ook door toenemende Saoedische invloed in Jemen. En bovenal omdat na de val van het imamaat ze tegen een glazen plafond stoten. Vanwege hun afkomst worden ze uitgesloten van vitale functies.

Overal in de wereld, maar vooral in het nabije Jemen vestigen zich Saoedische madrassa’s: religieuze scholen die een strikte -salafi, wahabi- vorm van de (soenni) islam prediken. Studenten betalen geen collegegeld maar ontvangen ruime toelages, via Saoedische donaties. 

De madrassa’ s weten veel aanhang te verwerven onder jonge, gefrustreerde Jemenieten van lagere afkomst, die hun carrières geblokkeerd zien in de hierarchie van het antieke zaydi- en qabili-Jemen.

_mg_0196
Sana’ani jeugd                                                                                                               @foto Nico te Laak, 2006

De beweging organiseert zich onder zaydi-predikerszoon Hussein Badreddin al-Houthi, die als verre afstammeling van de profeet Mohammed een natuurlijk religieus gezag afdwingt

De populariteit van de madrassa’s roept juist onder die antieken een tegenbeweging op: begonnen als Shabab al Moumineen (Gelovige Jeugd) , nu officieel Ansar Allah: volgers van God. De beweging organiseert zich onder zaydi-predikerszoon Hussein Badreddin al-Houthi, die als verre afstammeling van de profeet Mohammed een natuurlijk religieus gezag afdwingt.

Deze grondlegger van de beweging wordt in 1993 lid van het Jemenitisch parlement.  In 2004 wordt Hussein vermoord, zijn jongste broer Abdul-Malik Badreddin al-Houthi neemt het roer over en vecht zes lokale oorlogen uit met het centrale gezag onder president Ali Abdallah Saleh.

Hierbij groeit de populariteit van de Houthi’s en neemt hun gezag ook in ruimtelijke zin gestaag toe.  Op dat noordelijke grondgebied gelden -vooral voor vrouwen- vrijheidsbeperkende conservatieve regels, maar heerst in tegenstelling tot regeringsgebied wel law and order, komt er wel water uit de kraan en stroom uit het stopcontact.

Alliantie met Saleh. Eind 2014 stappen de Houthi’s -uit onvrede met het hun toebebeelde gebied- in het machtsvacuüm volgend op de Arabische lente en grijpen de macht in Sana’a. De Houthi’s gaan daarbij een monsterverbond aan met voormalig vijand Ali Abdallah Saleh, diens extended family (Afash) en aan hem gelieerde stammen.

Saleh en zijn getrouwen kiezen eieren voor hun geld in het zicht van federalisering van Jemen -afgedwongen door de internationale gemeenschap.  Daarbij zou Saleh cum suis hun invloed definitief verloren zien gaan en zakelijke belangen zien verdampen.

Van belang is tenslotte nog de internationale steun die de Houthi’s genieten onder anti-imperialisten en communisten, die de Houthi’s zien als rebellenbeweging tegen de Amerikaans getinte wereldorde

Blitzkrieg. Vanaf augustus 2014 trekken de legers van Houthi’s en Saleh gestaag het machtsvacuüm van hoofdstad Sana’a in. In maart trekken ze in een blitzkrieg door tot in de zuidelijke havenstad Aden. Ze stranden uiteindelijk in de centrale provincie Shabwa, waar Houthi-draagvlak onder de soennitische tribalen ontbreekt.

Anti-imperialisten. Van belang is de internationale steun die de Houthi’s genieten onder anti-imperialisten en communisten, die de Houthi’s zien als rebellenbeweging tegen de Amerikaans getinte wereldorde. Ook Poetin en Assad krijgen vaak steun uit die hoek, net als de Iraanse revolutie.

Het strand van Qana, met erachter het fort van Himyar. Een koninkrijk nog ver voor de Houthidominantie

Sinds hun machtsovername zijn veel andere Jemenieten ‘verhouthiseerd’ -er bestaat zelfs een nieuw werkwoord voo: mutahawwith (متحوث): verhouthiseren- maar dat blijven Houthi’s van tweede garnituur

Supremacisten. Volgens Jemenitische tegenstanders zijn de Houthi’s supremacisten: ze voelen zich verheven boven gewone Jemenieten, die hen licht schertsend Sayyids (meesters, wijzen) noemen.

Een kleine cirkel getrouwen -directe familie- rond opperste leider Abd al Malik Badr al Din al Houthi neemt kernbeslissingen, daar omheen cirkelt een bredere laag Hashemieten. Sinds hun machtsovername zijn veel  Hashemieten en gewone Jemenieten gestaag ‘verhouthiseerd’. Er bestaat zelfs een nieuw werkwoord voo: mutahawwith (متحوث): verhouthiseren. Maar verhouthiseerde Jemenieten zonder Hashemitische afkomst worden Houthi’s van ten hoogste tweede garnituur.

Schattingen varieren, tot 10% van de Noord-Jemenieten mag zich Hashemiet noemen. Nog eens naar schatting 10% verhouthiseerden zijn met hen geallieerd. Doorgaans zijn dat Qabili, mannen van  tribale afkomst met een grote tribale aanhang.

Opzichters. Gaandeweg hun zesjarige bewind hebben de Houthi’s in alle organisaties -ministeries, departementen, maar ook bedrijven- Mushrifeen geïnstalleerd; ‘opzichters’ die controleren of de bedrijfsvoering wel in het belang is van de Houthi’s. Dat komt vaak neer op alles blokkeren wat niet in het voordeel van de Houthi’s uitpakt. Dat heeft het landsbestuur vleugellam gemaakt en een verlammende braindrain veroorzaakt.

Mushrifeen functioneren ook als afroombaas  van een geografische regio.  Onder zich hebben ze dan soms een laag Aqils, mannen die het geld voor hen ophalen en daarvan zelf een deel houden. Lees verder hier.

Rebellen? Door zich als rebellen of beweging te afficheren hebben de Houthi’s hun ware aard kunnen verbergen, vinden critici. Pers en vredestichters zijn hierdoor jarenlang voor de gek gehouden.

Omdat de Houthi’s al zes jaar regeren over het belangrijkste deel van Jemen kun je hen moeilijk nog rebellen noemen. Een betere term is wellicht contra-revolutionairen, omdat ze de machtswisseling door de revolutie (1962-’70) willen terugdraaien.

In de loop van die zes jaren zijn ook de contouren van onderlinge wedijver en verschil in ideologie zichtbaar geworden. Zes jaar keihard oorlog voeren heeft vooral de haviken onder de Houthi’s van veel macht voorzien. Lees deze voortreffelijke analyse van Maysaa Shujaa maar eens.

_mg_0105
Mannen drinken thee, Sana’a                                                                          @foto Nico te Laak, 2006

In en rond Aden voert de VAE al twee jaar de scepter en een eigen agenda, waarbij het in conflict komt met primaire bondgenoten: de Saoedies en de verjaagde regering van Hadi. 

Coalitie. De blitzkrieg van de Houthi’s en Saleh brengt buurland Saoedi-Arabië -altijd al angstig voor het wilde, volkrijke Jemen- in 2015 tot militaire actie.

De nieuwe koning Salman is er net aangetreden, met de ambitieuze, krijgshaftige zoon Mohammed Bin Salman (MBS) voorop. Ze gaan een coalitie aan met andere golfstaten, Egypte, Soedan, Marokko, de VS en UK en starten 26 maart 2015 operatie Decisive Storm.

Er wordt veel luchtgeweld losgelaten op Jemen, maar het plan de Houthi’s binnen een maand te verdrijven mislukt. Interim president Abd Rabbe Mansour Hadi vindt met zijn regering onderdak in Ryaadh, waar Hadi zes jaar later nog steeds zit.  

Op 21 april wordt Decisive Storm vervangen door operatie Restoring Hope. De Saoedies voeren de strijd met eigen vliegtuigen in de lucht en troepen huurlingen op de grond.

De Emirati’s. De Verenigde Arabische Emiraten (VAE) zijn met name in het zuiden aanwezig met eigen troepen en door hun bewapende milities, aangevuld met huurlingen. In en rond Aden voert de VAE al twee jaar de scepter en een eigen agenda, waarbij het vaak in conflict komt met primaire bondgenoten: de Saoedies en de verjaagde regering van Hadi. 

De coalitie wordt in de rug gesteund door het Verenigd Koninkrijk, dat -ondanks binnenlandse weerstand- behalve wapens ook veel nuttige militaire adviezen levert. Ruggesteun is er verder vooral van de VS, dat wapens levert en Saoedische vliegtuigen in de lucht bijtankt. Door hun jarenlange aanwezigheid in Jemen als adviseur van het regime van Saleh levert de VS ook waardevolle militaire kennis aan de coalitie.

Halverwege 2019 trekt de VAE zich formeel terug uit de gewapende strijd, die daardoor wat luwt. De Emirati’s houden langs de gehele zuidkust wel belangrijke hoofdkwartieren in stand. Hun rol blijft via de door hen betaalde en bewapenden separatisten sowieso doorslaggevend.

_mg_0124
Regen in Sana’a                                                                                                  @foto Nico te Laak 2006

Op het moment van schrijven staat hun leger (Ansar Allah, ook: volksleger) aan de poorten van Marib.

Oorlog. In het jemenitische luchtruim regeren Saoedische jachtvliegtuigen en bommenwerpers. Tot op de dag van vandaag voerden zijn 22,611 bombardementen uit, in een op de drie gevallen op burgerdoelen.

Op de grond strijden troepen met matig succes tegen de Houthi’s.  Meldingen van Colombiaanse en Soedanese huursoldaten zijn vooral de beginjaren van de oorlog hardnekkig, net als de aanwezigheid van elitetroepen van de Amerikaanse militaire onderneming Blackwater.

Minder bekend zijn schermutselingen aan de noordgrens, waar Jemen grenst aan Saoedi-Arabië. Het dunbevolkte gebied bezuiden die grens is grotendeels platgebombardeerd, eerst in binnenlandse oorlogen tussen de Houthi’s en het voormalige regime. De laatste jaren is dat karwei door de Saoedische luchtmacht voortgezet.

Guerrilla. De troepen van de Houthi’s blijken geharde vechtersbazen, brutaal genoeg om op te rukken naar gebieden ten noorden van de betwiste grens.  Meldingen van veroverde Saoedische dorpjes en steden zijn moeilijk te verifiëren.

Sinds de zomer van 2020 rukken de Houthi’s weer op naar Marib en Shabwa, om de half verjaagde regering definitief uit Jemen weg te jagen en de olie- en gasvelden in Zuid- Oost Jemen in te lijven. Op het moment van schrijven staat hun leger (Ansar Allah, ook: volksleger) aan de poorten van Marib.

_mg_0135
Bakkerij, Sana’a                                                                                                       @foto Nico te Laak 2006

Humanitair drama. De oorlog heeft al vele duizenden burgerlevens geëist. Berichten over bombardementen op ziekenhuizen en klinieken van MSF halen nu en dan de westerse pers, net als bommen die per ongeluk vallen op bruiloften en begrafenissen.

Volgens onafhankelijke waarnemers valt een op de drie bommen op burgerdoelen en hebben daarbij tienduizend (2016) zestigduizend (2018) hondertwintigduizend (2020) of tweehonderdertigduizend (2021) Jemenieten het leven gelaten.

Daar mag een stevige kanttekening naast: de winkels in Jemen lopen over, ook van voedsel.

Honger. Volgens hulpdiensten als het Rode Kruis is een op de twee (2016) vier op de vijf Jemenieten (2018) aangewezen op voedselhulp. Jemen produceerde voor de oorlog al weinig voor zichzelf (behalve qat), nu de aanvoerroutes zijn geblokkeerd komt ook niets meer binnen van buiten.

Grote gebieden zijn verstoken van medische hulp, ziektes heersen. In 2017 breidt een kleine, beheersbare cholera-epidemie zich vanwege het ingestorte systeem gestaag uit tot bijna geheel Jemen. Driekwart miljoen mensen worden ziek, waarvan ruim tweeduizend met dodelijke afloop. Epidemiën van dengue en covid-19 eisen in 2020 een relatief bescheiden aantal slachtoffers.

Hermetische blokkade. Gedurende de bijna zesjarige oorlog neemt de blokkade die de Saoedische coalitie Jemen oplegt vormen aan die een hongersnood tot gevolg hebben. Daar mag een stevige kanttekening naast: de winkels in Jemen lopen over, ook van voedsel. Probleem is dat de prijzen door alle tussenhandel en afroming der oorlogspartijen zo hoog zijn dat nog maar weinig mensen het kunnen betalen.

Critici menen zelfs dat die voedselhulp de oorlog in stand houdt

Rond de 80% van de dertig miljoen Jemenieten is afhankelijk van buitenlandse hulp. Die hulp wordt flink afgeroomd door verschillende partijen.

Smokkelaars en gewapende groeperingen beheersen de voedselmarkt, confisceren hulpgoederen, die regelmatig met prijslabels beplakt teruggevonden worden in winkels. Hulporganisaties betalen hoge importtarieven of andere vormen van belasting on de hulp te kunnen leveren.

Veel Jemenieten -en ook westerse critici- menen daarom dat de voedselhulp de oorlog in stand houdt.

Fronten. De belangrijkste fronten van de grondoorlog bevonden zich lange tijd rond twee strategische plaatsen: om en middenin de grote zuidelijke stad Taïz, dat nu al jarenlang onder beleg leeft en rond de kleine westelijke stad Hodeidah. In beide steden is de frontlinie de laatste jaren relatief rustig en stationair, als gevolg van vredesakkoorden die in december 2018 in Stockholm worden gesloten.

In Taïz eindigt het hartland van Jemen en dalen de bergen af naar zee. Het gebied is veel minder tribaal en ook zijn de zaydi’s er veel minder talrijk, waardoor het draagvlak voor de Houthi’s er geringer is dan elders. Taiz is als Berlijn verdeeld in twee stadshelften, die beide inmiddels kapotgeschoten zijn als Aleppo.

Marib weer. Dynamisch is de frontlijn sinds voorjaar 2020 rond Marib, een stad die het oostelijke einde van het hartland van Jemen markeert. Erna liggen de olie- en gasbronnen van Jemen. In Marib heeft een deel van de verjaagde regering zich gevestigd. Marib draaide economisch gezien lang crescendo, dankzij oliegeld, sponsorgeld en tegen de twee miljoen vluchtelingen uit voornamelijk Sana’a, die hun kapitaal meebrachten.

img_2934
Jonge herder met kiespijn. Of we ook pilletje hebben; Haraaz, de koffiestreek van Jemen

Marib is ook het machtscentrum van Islah, de partij van moslimbroeders van Generaal Mohsen. Ali Mohsen (Al Ahmar) verdient eigenlijk een eigen lemma. Mohsen -verre neef van Saleh- was lang tweede man van Jemen, achter Saleh. Naar verluidt zijn de zakelijke belangen van Mohsen nog groter dan die van de familie Saleh.

Mohsen behoort tot de Islah, de Jemenitische tak van de Moslimbroeders, na de Houthi’s en de separatisten de derde machtigste partij van Jemen

Mohsen voerde altijd een eigen afzonderlijk leger aan, binnen wat de Jemenitische krijgsmacht heet te zijn maar feitelijk een samenraapsel van legers is.

Een pact met de legers van Saleh (en zonen) zorgde lang voor hegemonie, totdat Saleh in de Arabische lente tot aftreden werd gedwongen, Mohsen eieren voor zijn geld en de gelederen van de oppositie verkoos. Mohsen behoort tot de Islah, de Jemenitische tak van de Moslimbroeders, na de Houthi’s en de separatisten de derde machtigste partij van Jemen.

Mohsen is ideologisch en religieus sterk verbonden aan Saoedie-Arabië, dat hem in vredesbesprekingen een belangrijke rol toebedeelt. Mohsen is verder vice (-president) van president in ballingschap Abd Rabbe Mansour Hadi die nog steeds in een hotel in Ryaadh, Saoedie-Arabië woont.

De reputatie van Hadi  is wankel-hij geldt als puppet. De internationale gemeenschap zegt nog altijd te streven naar de terugkeer van de laatste legitieme regering met Hadi als president.

img_2896-2
Water halen, nabij Kawkaban, Jemen

De blokkade is de voornaamste reden van de hongersnood in Jemen

Blokkade. Sinds de slag om Hodeidah in voorjaar 2018 bevindt een ander belangrijk oorlogsfront zich rond Hodeidah, de belangrijkste haven van Noord-Jemen.

Hodeidah is voor de bevolkingsconcentraties in het hoogland en voor het Houthi-bewind van levensbelang omdat het de enige levensader is voor Noord-Jemen. Afgezien van lucratieve smokkelroutes zucht Noord-Jemen onder een zee-, land en luchtblokkade opgelegd door de Saoedische coalitie.

De blokkade is met voorsprong de voornaamste reden van de hongersnood in Jemen. Het gebrek aan voedsel, medicijnen en andere goederen maakt meer slachtoffers dan het oorlogsgeweld zelf.

Iran. Dat Iran ideologisch een rol speelt is duidelijk, gezien Iraanse uitlatingen. Het is de vraag hoe groot die rol materieel en militair precies is. Transporten van Iraanse raketten worden regelmatig onderschept.

De Iraanse ambassadeur Irlo is sinds afgelopen zomer de eerste buitenlandse ambassadeur in Sana’a. De vraag is hoe hij daar terecht kwam. Want Jemen is al zes jaar hermetisch afgesloten, door een lucht- en zeeblokkade van de Saoedische coalitie. Formeel komt er geen doperwt het land in zonder toestemming van de Saoedies en de Emirati’s, maar een wijdvertakt netwerk van smokkelroutes brengt alternatieven.

Het land in of uit lukt alleen met een bootje over de gevaarlijke Rode Zee of een met dhow of een luntsj langs de zuidkust. Of met sporadische vliegtuigen van Jordan Airways, naar de Jemenieten in ballingschap in Amman, Cairo en Beiroet. Terug vliegen naar Sana’a lukt maar weinig mensen. Bovendien worden passagiers bij tussenlanding in Saoedie-Arabië onderworpen aan vernederende body searches en doorwrochte interviews.

_mg_0308
Krantenkiosk in Sana’a, 2006. Zoveel kranten zijn er vandaag niet meer              @foto Nico te Laak

Nieuws. Er zijn geen onafhankelijke (vaste) buitenlandse verslaggevers in Jemen. Ook Jemenitische journalisten zijn gevlucht, opgepakt of anderszins het zwijgen opgelegd door de Houthi’s. Sporadisch brengen journalisten een bezoek aan gebieden in het zuiden en volgen er min of meer onafhankelijke reports.

Verder zijn er verslagen van medewerkers van hulpdiensten Rode Kruis/Halve maan en MSF. Op internet en in de sociale media voeren voor- en tegenstanders allemaal hun eigen propagandaoorlog met geruchten en halve waarheden. Er doet een flink aantal complottheoriën de ronde, en het is heel erg moeilijk achter waarheden te komen. Maar ik doe mijn best.


Aanvullingen, opmerkingen en correcties van harte welkom, jullie zijn mijn eindredactie. Kan hieronder of op abumelle[at]xs4all.nl

Eerste editie van lexicon is van 15 oktober 2016. Laatste update 15 feb 2021.

Waardeer dit artikel!!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden. NB. Zonder kosten, elke cent komt in het journalistenbeursje

______________

Waardeer dit artikel!!

Bovenstaand stukje werd je gratis aangeboden. Als je dat waardeert en dat wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.

NB: Zonder kosten, elke cent komt in het journalistenbeursje
Naar doneren, veilig en in twee kliks. Thnx!

Geef een reactie