De Bal

Een rond ding dat wereldwijd het leven een maand lang lam legt: ziedaar de voetbal. Toch komt er meer bij kijken dan louter de ronding. Gewicht, prijs, productiemethode uiterlijk en image spelen voorname bijrollen.
(1194 woorden, verscheen eerder in Volkskrant/aanschaf 2006)

Geschiedenis en regels. Sporen van op voetbal lijkende spellen zijn er gevonden bij Indianen in Zuid-Amerika, oude Chinese dynastieën, vroege Egyptenaren en antieke Grieken en Romeinen. In de meeste gevallen ging het om ballen gemaakt van dierenhuid, in een enkel geval om schedels die het ene dorp naar het ander dorp schopte, zegt Bruce Rigsby van soccerballworld.com, waar veel balinformatie samenkomt. De eerste ‘echte’ voetbal bestond uit aan elkaar genaaide leren panelen rond een opgeblazen varkensblaas, die niet altijd rond bleef. De eerste (1855) rubber binnenbal droeg veel bij aan de ‘sferische’ eigenschappen- de rondheid- van de bal.

In 1872 zette de Engelse voetbalbond FA voor het eerst baleisen op papier, die nog steeds de basis vormen voor de FIFA-regels van vandaag: een bal heeft een omtrek van tussen de 68 en 70 cm, weegt tussen de 410 en 450 gram en is opgeblazen tot 0,6 en 1,1 atmosfeer. Tot halverwege vorige eeuw bestond de buitenbal uit 6 tot 12 binnenstebuiten aaneengenaaide leren stroken, bijeengehouden door een dikke leren veter, die je beter niet op het hoofd kon krijgen. Rond 1950 ging de veter eruit. De banen werden eind zestiger vervangen door 20 zeshoeken en 12 vijfhoeken, die samen een perfecte bal maken. Door de panelen afwisselend zwart en wit te kleuren werd de bal beter zichtbaar voor zowel de televisiekijker als de spelers zelf, die daardoor de draaiing van de bal beter konden inschatten. Leer wordt allang niet meer gebruikt, tegenwoordig bestaat de het materiaal uit laagjes verlijmde kunststoffen. De meeste ballen worden nog steeds handmatig gestikt, binnenstebuiten.

Wedstrijdbal. Een wedstrijdbal is duurder (van €50 tot €110) dan een trainingsbal omdat de eisen die aan de bal gesteld worden hoger zijn: ze mogen nauwelijks van elkaar en gedurende het rollende leven van zichzelf verschillen. De FIFA test gekandideerde wedstrijdballen door de bal zes verschillende tests te laten ondergaan: maat, rondheid, gewicht, waterabsorptie, drukverlies en stuitvermogen. Ongeveer de helft verdient daarbij het stempel FIFA-tested of International Matchballstandard. Nog minder ballen krijgen het stempel FIFA-approved, waarbij de bal ook nog een duurzaamheidstest ondergaat: een robotbeen schiet de bal 2000 maal met 50km per uur op een stalen plaat. Stiksels kent de wedstrijdbal al een tijdje niet meer, alle delen zijn verlijmd, gelast of thermisch gebonden. De meeste wedstrijdballen zijn voorzien van een schuimlaag met gesloten cellen die de bal zachter maakt in aanraking en de grip op de bal verbetert. Adidas levert sinds 1970 –de beroemde Telstar- alle WK-ballen, ditmaal heet de bal +Teamgeist. Nieuw aan de Teamgeist is de opbouw; de +Teamgeist bestaat niet uit vijf en zeshoeken, maar uit 14 stroken die in vorm lijken op de wereldbeker zelf. Adidas meldt dat de bal 30% preciezer is dan niet nader genoemde concurrerende ballen. Enkele weken  proefballen met de Teamgeist (€89, replica €25) kan dat bevestigen. De bal is nauwelijks gesleten, nog even hard als in het begin en bij de testers van de F2 favoriet: ”Deze bal doet wat je zegt.”

Trainingsbal. Ofwel, de dagelijkse bal. Voetballers waarderen vooral ‘verse ballen’, ballen dus die net nieuw zijn, want daar zit ‘meer gevoel’ in. Sommige ballen blijven langer vers dan andere, onder andere door een betere coating van de bal. Derbystar is op de Nederlandse velden wat dat betreft een oude favoriet, zo ook bij materiaalman Hennie van voetbalvereniging Dalto te Driebergen. ”Ik luister naar de jongens, dus koop ik Derbystar.” Bij concurrent CDN rollen nog wat Derbystars van drie jaar geleden rond, maar jeugdtrainer en balinkoper Ton Melis heeft voor komend seizoen een ‘deal’  gesloten met Wondersport, die ballen in Pakistan laat maken. Meer modegevoelige voetballers  -de grote jongens uit de A- en B-elftallen- kiezen vaak voor Nikeballen. Er is een oneindige keus in trainingsballen, met prijzen tussen de €20 en €50. Voor pupillen (tot 11 jaar) is een lichtere bal geschikter. Cor Hendriks van sportwinkel Vandenberg te Driebergen repareert al jaren de lekke ballen voor de Driebergse voetbalclubs, a €4 per stuk. Tegenwoordig besteedt Hendriks het reparatiewerk uit, want: ”Je krijgt er zere handen van. Je moet twee naden lospulken, binnenbal eruit, nieuwe erin, en alles weer dichtnaaien. Daarbij snijdt het draad pijnlijk in de vingers, maar het moet goed en strak, anders is de bal niet meer rond. Hendriks weet een goede methode om te zien of een bal rond is: laat hem spinnen op een vlakke vloer. Rolt de bal niet weg, dan is ‘ie rond.

Fair-tradebal: Drie van de vier gestikte ballen worden met de hand gestikt (697 stiksels) in en rond de stad Sialkot in Pakistan. Tijdsduur per bal is een kleine twee uur, honorarium rond de 40 eurocent. Sinds het WK van 1998 is er aandacht voor de omstandigheden waaronder de stikkers hun werk doen, met name omdat ook veel kinderen ballen stikken. De grote merken zorgen tegenwoordig voor betere omstandigheden in grote, centrale ateliers, maar dat heeft weer tot gevolg dat thuisstiksters hun werk verliezen. Er zijn ook echte fair-tradeballen te koop. Die komen uit nette, kleine stikateliers in de dorpjes rond Sialkot. Naast een dubbel honorarium ontvangen de stiksters ook gratis zorg, gratis onderwijs voor hun kinderen en zelfs microkredieten van producent Talon, dat naaste fair-tradeballen ook gewone ballen laat maken (zie talonfairtrade.org). In de Hollandse wereldwinkel licht sinds kort een traditionele witte fair-tradebal voor €22,50. Derbystar heeft ook drie fair-tradeballen (€22-€35) in het assortiment. Gepa, de Duitse fair-tradewinkel, heeft naast een Straßenfußball (€25) en diverse trainingsballen zelfs FIFA-approved wedstrijdballen online te koop (€ 59, zie gepa.de).

Straatbal, speciale bal, kleine bal, eigengemaakte bal, ballenpomp:
Vanzelfsprekend zijn er ook goedkopere ballen te koop. Voor onder de €10 heeft de speelgoedzaak een redelijke bal, die wel minder lang zal meegaan en mogelijk al na een enkel regenpartijtje gaat desintegreren. Voetballen op straat versnelt dat proces aanzienlijk. Zogenaamde straatballen bestaan wel in naam, maar slijten nauwelijks anders dan zogenaamde grasballen, die dus ook niet bestaan. Plastic ballen uit één stuk zijn beter tegen asfalt en steenslag bestand. Vaders zullen zich nog de oranje Champion herinneren waarmee ze zomer in, winter uit speelden op alle ondergronden zonder noemenswaardige slijtage. Let bij aankoop wel een beetje op het gewicht van de plastic bal en of er een ventieltje op zit, voor het oppompen. Overweeg ook de aankoop van een klein balletje, vroeger een drietje geheten, tegenwoordig mini-bal, voor het oefenen van trucjes in zijn eentje. Vroeger speelden alle beginnende voetballertjes overigens met kleine ballen (viertjes of drietjes). Tegenwoordig speelt iedereen met het gewone ‘vijfje’, zij het dat pupillen een lichtere versie meekrijgen.
Verder zijn er speciale ballen (aanzienlijk zwaarder) om de keeper eens flink mee op de proef te stellen, of juist lichtere, zachtere ballen voor de blote voeten van strandvoetballers (zie beachsoccer.nl en ook fairtrade bij gepa.de) en bijna niet meer stuitende plofballen voor futsal in de zaal. Met een ballenpomp (vanaf €2) maakt u zich geliefd bij alle kwajongens uit de buurt, met een drukmeter (€15) ook bij de perfectionisten. Zelf een bal maken kan ook, op de Afrikaanse manier: maak van plastic zakken, krantenpapier, textiel of wol een flinke prop en omwikkel die met in ringen gesneden binnenband.  Tot slot kan je de eigen bal ook versieren met een design your own soccerballkit ($20) uit de USA (zie www.dyotoys.com).